Tekafül Sigortacılığı Uygulaması
Tekafül Sigortacılığı Uygulamasının Teknik ve Fıkhî Açıdan Tahlili
Sigorta denince ticari sigortacılık ve Tekafül sigortacılığı akla gelir. Ticari sigortacılık risk transferine dayanır. Sigorta yaptıran, bir bedel karşılığı riskini transfer eden, sigorta şirketi ise kâr hedefiyle riski üstlenen, devralan hüviyetindedir. Bu işlemde risk ticareti söz konusudur; sigortalı riski bedel karşılığı satan, şirket ise riski satın alandır. Bu uygulamada sigortalıların kendi aralarında herhangi bir hukuki ilişki kurulmamaktadır. Bu sistem fıkhî açıdan çeşitli gerekçelerle eleştirilmiş ve bu konuda görüş bildiren çağdaş İslam hukukçularının kahir ekseriyeti tarafından caiz görülmemiştir. Caiz görülmemesinin temel nedeni, toplanan primlerin, genel kanaatin aksine faizde değerlendirilip değerlendirilmemesi değil, risk ihtimallerinin ticari kazanca alet edilmesi, başka bir ifade ile sistemin risk transferine/ticaretine dayalı olmasıdır. Fıkıhta risk ancak karşılıklı yardımlaşma ve dayanışma esaslı yöntemlerle yönetilebilir/paylaşılır. Risk kazancın temel unsuru, kazanç amaçlı bir akdin mahalli haline getirildiğinde işlem kumar niteliği kazanır. Kumar ise İslam’ın iktisadi hayatla ilgili temel yasaklarından biridir. Primler faizde değil de faizsiz alanlarda değerlendirilse dahi bu şekilde çalışan mekanizmalar fıkhen meşru hale dönüşmez. Çünkü faizden kaçınmak çağdaş fukahanın sistemi meşru görmemesinin temel gerekçesini ortadan kaldırmamaktadır. Nasıl ki kazanılan para veya nakit akışı sırf faizli işlemlerde değerlendirilmediği için alkol ticareti caiz olamayacaksa risk ticaretini konu edinmiş sigortacılık için de aynı durum söz konusudur. Dolaysıyla, sigorta şirketi ile sigortalılar arasındaki hukuki/fıkh ilişkinin risk alım satımına (risk transferine) dayalı olduğu bütün sigorta çeşitleri, fonlar nerede ve nasıl değerlendirilirse değerlendirilsin, sistem ne şekilde adlandırılırsa adlandırılsın, fıkhen caiz görülmeyen ticari sigorta kapsamına girer.
Tekafül’ün kelime anlamı yardımlaşma ve dayanışmadır. Tekafül sigortacılığı ise, meşru nitelikli maddi değerlere ilişkin riskin yardımlaşma ve dayanışma zemininde sigortalılarca ortaklaşa üstlenilip mümkün ölçüde yönetilmesi, paylaşılması esaslı sistemdir. Tekafül uygulamasında sigortalılar, oluşturulan risk fonuna maruz oldukları riski paylaşmak üzere maddi katkıda bulunan dayanışma topluluğudur. Fıkhın genel prensiplerine göre meşru zeminde yardımlaşma ve dayanışma esaslı maddi katkılı birliktelik sözleşmelerinde bulunmak caiz olduğu gibi bu tür sözleşmelerde garar ve kumar da söz konusu olmaz. Tekafül şirketi ile sigortalılar arasındaki fıkh/hukuki ilişki farklı şekillerde formüle edilmişse de en yaygınlaşması beklenen, sigorta fikrinin doğuşuna ve temel teorisine en uygun olan özendirici vekalet yöntemidir. Vekalet uygulamasında Tekafül şirketi katılımcılar adına hem sigortacılık işlemlerini yürüten hem de risk havuzunu yöneten organizatördür. Tekafül şirketi ile sigortalılar arasındaki hukuki/fıkhî ilişki, ticari sigortacılık yönteminde olduğu gibi, risk satıcısı ve alıcısı (bayi-müşteri) ilişkisi değil vekâlettir; şirket vekil, sigortalılar müvekkildir. Tekafül şirketi vekil sıfatıyla yaptığı sigortacılık hizmetleri ve risk havuzunu yönetmesi karşılığında önceden sözleşmelerde açıkça belirlenen miktar ve oranda hizmet ücretini/komisyonunu alır. Havuzun tüm gider ve gelirleri katılımcılar adına havuza kaydedilir. Risk fonunun ve atıl fonların yönetilmesi ve/veya helal nitelikli yatırımlarda değerlendirilip bakiye oluşması durumunda ise Şirket kazançtan önceden sözleşmelerde belirlenmiş orandaki payı özen teşviki olarak alır. Özen teşviki düşüldükten sonra kalan bakiye ise nakden ödenmek ya da yeni sözleşmelerde indirim yapılmak suretiyle sigortalılara havuzdaki payları oranında iade edilir. Bakiyenin negatif olması durumunda Tekafül şirketi risk fonuna likidite imkanı kapsamında misliyle geri almak üzere ödünç verir. Bu tür bir hukuki/fıkhî zeminde kurulmuş yardımlaşma ve dayanışma esaslı sigorta uygulamasının caiz olduğu noktasında çağdaş İslam hukukçuları arasında ittifak vardır. Bilindiği kadarıyla 2020 Haziran ayı itibariyle Türkiye’de yukarıda anlatılan hukuki/fıkhî zeminde faaliyet gösteren iki Tekafül Şirketi bulunmaktadır ki bunlar Bereket Katılım Sigorta A.Ş. ve Bereket Katılım Hayat A.Ş.’dir.
Tarih: 03 Haziran 2019
Yazarlar: Prof. Dr. Servet BAYINDIR & Doç. Dr. Yusuf DİNÇ
